Taalspelen

Zet geen gans op het schaakbord!

Vorige week verzorgde Ellen Nathues van de Universiteit Twente een superleuke workshop over communiceren en samenwerken in organisaties. De kern van haar workshop:

“Communiceren is geen mechanisch proces van zender-boodschap-ontvanger, maar een proces waarbij mensen samen iets tot stand brengen en waarbij verschillende stemmen vanuit verschillende rollen te horen zijn.”

Het is goed te zien hoe techniek (beta) en menswetenschappen (alfa) elkaar versterken. Zonder techniek hebben we geen producten en organisatie. Maar als mensen elkaar niet begrijpen, hebben we ook geen organisatie. In de workshop begon dit inzicht voor iedereen te leven.

Verschillende doeleinden van taal

Ik wil je nog zo’n uiterst nuttig inzicht aanreiken. Dat is het inzicht dat je met taal en communicatie heel verschillende dingen kunt doen. Je kunt iets beschrijven (Dit product is voor laagstroom), een vraag stellen (Wil je nieuwe spares bestellen?), een opdracht geven (Let op je veiligheid!). Taal is een instrument voor heel veel doelen. Je kunt er ook nog mee socializen, enthousiasmeren, poëzie mee maken, stoom afblazen, schelden, dromen, noem maar op.

Al die verschillende toepassingen worden verschillende taalspelen genoemd. Als je communiceert moeten de betrokkenen altijd goed opletten in welk taalspel je zit en welke regels daarin gelden.

Voorbeelden van taalspelen

Misschien heb jij dat ook wel eens mee gemaakt. Je vraagt in een winkel “Kunt u mij even helpen?”. De medewerker in de winkel zegt niet “Natuurlijk, zegt u het maar!’”. Nee, het antwoord is “Dat weet ik niet of ik u kan helpen!” Irritant grapje is dat.

Zo’n opmerking noem ik “een gans op het schaakbord”. Stel je voor dat je aan het schaken bent. Je tegenstander loopt opeens naar de kast, haalt het ganzenbord tevoorschijn, pakt een gans en een dobbelsteen, gooit een vier en doet 1, 2, 3, 4 en zet de gans op het schaakbord. Niet alleen het paard op het schaakbord zal opeens vreemd kijken naar wie er naast hem staat, jij zelf ook. Zo’n gans hoort in het ganzenbordspel, niet in het schaakspel.

Ken de regels van elk taalspel

Zo moet je met taal en communicatie ook altijd goed opletten welk taalspel je speelt en wat daarin de conventies, de regels zijn.

In organisaties gaan verschillende taalspelen vaak door elkaar lopen. Dat loopt nooit goed af.

Voorkom dat er verschillende taalspelen gemengd worden

Zo beginnen medewerkers in een training over een nieuw softwarepakket een gesprek over wat er nog meer in de organisatie moet veranderen en wat er allemaal niet klopt. Of tijdens de lunch begint iemand opeens een heel inhoudelijk gesprek dat in het werkoverleg thuishoort. Of je stelt iemand een vraagje over hoe je iets in software moet doen en je krijgt vervolgens een kwartier lang training waarom je niet gevraagd hebt (die persoon vraag je niet opnieuw).

Doordat in organisaties steeds informeler wordt gecommuniceerd, is de kans op onbedoeld door elkaar lopen van taalspelen en misverstanden groter.

Een lastige vind ik zelf de openingsvraag in heel veel zakelijke gesprekken tegenwoordig: “Hoe gaat het” of nog lastiger “Hoe gaat het met je”.

Deze vraag komt uit het privédomein. Maar in een zakelijke situatie dreigt het soms een gans op het schaakbord te worden. Het beoogde antwoord is “Goed, druk en hoe is het met jullie? Ja, ook goed, dank je, ook druk”. Normaal gesproken zul je niet antwoorden dat je in de wolken bent omdat je een nieuwe relatie hebt of dat je baalt omdat je een bekeuring hebt gehad. Dat soort antwoorden zijn ganzen op het schaakbord. Maar als mensen elkaar wat beter kennen, is het soms wel gepast om wat meer uit je privéleven te vertellen en soms niet, vooral leuke dingen dan. Per geval moet je bekijken wat je gesprekspartner verwacht, de ene keer wel, de andere niet.

Toepassing van taalspelen voor bedrijfsopleiden

Als het gaat om opleiding & training, learning & development moeten alle betrokkenen ook scherp weten hoe het spel gespeeld wordt.

Een specialist moet opeens de rol van coach spelen in een ander spel. De specialist moet de medewerker in opleiding niet vertellen hoe het moet, maar met goede aanwijzingen en tips de nieuwe medewerker in de juiste richting sturen, zelf dingen laten ontdekken, motiveren, wegwijs maken. Dat is een ander spel. Omgekeerd moet de trainee die net van de opleiding komt en de wereld gaat veroveren ook het spel leren spelen dat je iets nieuws gaat leren, moet luisteren.

Kun je nu voor alle taalspelen in je organisaties de spelregels opstellen en laten downloaden? Nee, zo werkt dat niet. Natuurlijk kun je voor veel dingen regels en richtlijnen opstellen, daarbij kunnen wij je ook helpen, dat is ons vak. Maar je zult mensen ook moeten leren om bewust met de dynamiek van al die taalspelen om te gaan. Ook daarmee kunnen we je helpen, bijv. met trainingen en workshops voor coaches en mentoren.

Wil je eens verder praten? Stuur dan een mailtje of bel me. Dan gaan we even sparren. Zorgen we er samen voor dat er geen gans verschijnt 🙂

Groeten!

Peter van Bart

PS:
De bedenker van het begrip taalspel heb ik al vaker genoemd in mijn kennisupdates. Ik pas nu het didactische begrip ‘fading’ toe en geef je alleen de initialen: L.W. Laat het me even weten als je er niet uitkomt!

Wil je meer weten over de workshop die Ellen Nathues verzorgde, kijk dan hier. Je vindt daar haar presentatie en meer achtergrondmateriaal.